DEVŞİRMELER

Devşirme, devşirilme kavramları Osmanlı devlet yapısının en önemli ve meşhur olgularıydı. Bugün bile ülkemizde bu konu pek çok kitaba, araştırmaya ve tartışmalara konu olmayı sürdürüyor. Neydi devşirme, nasıl yapılıyordu, kıstasları nelerdi? Biraz irdeleyelim mi?

Devşirme işi, genelde Anadolu’daki hıristiyan gençlerin belli kriterlere göre seçilerek müslüman edilmesi ve sonrasında askerlik hizmetlerinde mühim insanlar olması için eğitilmesi sürecidir. Özellikle “hıristiyan” gençler dememizin bir nedeni var; mesela yahudilerden devşirilen bir kişiyi tarih yazmamıştır. Bunun nedeni yahudilere karşı takınılan herhangi bir devlet tavrı değildir. Devşirme köylerde olur ve yahudiler imparatorluğun her bölgesinde şehirlerde yaşarlar. Şehirlidirler. Bu yüzden de devşirilmezler. Müslümanlar ise ilkesel olarak devşirmeye tabi olmasalar bile istisnalar mevcuttur. Devşirilerek İstanbul’a kapıkulu ocaklarına götürülerek eğitilen müslüman gençler de vardır. Ancak bu durum belli bir köy veya ailenin kendi isteği üzerine gerçekleşir. Hıristiyan köylerindeki devşirme işlemi ise “devşirme emini” yönetiminde devlet kararıyla yapılır.

Devşirme işi için Selçuklular’dan kalma bir devşirme kitapçığı bulunur. Devşirme emini bu kitapçığı yanında bulundurur. Gençlerin taşıması gereken fiziksel ve akli özellikler bu kitapta tek tek belirtişmiştir. Parlak gençlerin ileriki yıllarda devlet işlerinde de görev yapabileceği düşünüldüğünden oldukça heybetli ve sağlıklı görünümü olanlar tercih edilir. Çoğu yazılı kaynaktan öğrendiğimize göre Osmanlı Devlet Protokolü kadar sadece görünümüyle baskı kuran ve etkileyen başka bir devlet protokolü yoktur. Devlet temsilcileri çok uzun boylu, düzgün fizikli ve oturmasını kalkmasını en iyi bilen kişilerdir. Devşirme esnasında bu husus önem taşır.

Devşirme iki veya üç yılda bir gerçekleşir. Sık sık olmaz. Bu sıklığı devletin kadrolarının durumu belirler. Bir devşirme sürecinde yaklaşık 4000 genç devşirilir. Tek çocuklu veya tek erkek çocuklu ailelerin çocukları devşirilmez. Çoğu zaman devşirmenin gerçekleşmesi için köy halkının rızası alınmıştır.

Yaş aralığı olarak dokuz yaşından büyük ve yirmi yaşından küçük olma esası vardır. Ama bunun da istisnaları mevcuttur. Örneğin Mimar Sinan 22 yaşında devşirilmiştir. Normalde yirmi yaşın üstündekilere “sakallı” deyimi kullanılır. Sakallıların yetiştirilme yaşı geçmiş olarak görülür...

17. yüzyıldan itibaren devşirme sıklığı ve hacmi düşmeye başlamıştır. IV. Murat zamanında 8000, III. Ahmet zamanında ise sadece 1000 kadar genç devşirildi. Üstelik bu dönemde Anadolu Türkleri de devşirmeye dahil olmuştur. Nevşehirli Damat İbrahim Paşa buna en iyi örneklerdendir.

Kaan TEMİZEL
28.11.2007 - Çarşamba